Kernenergie?

Door de oorlog in Oekraïne en de manier waarop Rusland de gaslevering aan het Westen als oorlogswapen gebruikt, staat de energiebeschikbaarheid in West-Europa behoorlijk onder druk. Met hoge energieprijzen ook in Nederland tot gevolg. Dat zal in de aanloop naar de winterperiode niet anders gaan worden. In plaats van de uitfasering van het Gronings gas te benutten om versneld te investeren in energiebesparing en het opwekken van duurzame en hernieuwbare energie, is het nu bijna volledig opgevangen met de levering van gas uit Rusland. Ondanks de klimaatopgave is de gas en olie verslaving in Nederland zo groot dat het overal en tegen elke prijs ingekocht moet worden. Pijnlijk om te constateren dat er zo weinig oog is voor een eigen strategische energiepositie. Daar is dus eerst een oorlog voor nodig om tot verandering te komen. Hoop dat dit nu gaat gebeuren, want ook de afgelopen maanden is van versnelling of hogere urgentie nog geen spraken.

De roep om te investeren in kernenergie hoor en zie je daarom steeds vaker in de media. Dit wordt als belangrijke oplossing van veel problemen gepresenteerd. Ook wij worden nu regelmatig gevraagd hoe wij hier tegenover staan. Daarnaast reageren mensen die betrokken zijn bij de regionale energiestrategieën of nieuwsbrieflezers op onze inzet voor de opwek van duurzame en hernieuwbare energie en onze afwezigheid in de roep om meer kernenergie. Want dat is toch ook duurzaam? Verwezen wordt naar de Europese Commissie die gas en kernenergie als duurzaam heeft aangemerkt. Beide krijgen een groen label in het classificatiesysteem dat als gids dient voor beleggers en investeerders, de zogeheten taxonomie. Volgens de Europese Commissie zijn gas- en kerncentrales de komende jaren nodig om de nog klimaatonvriendelijker (bruin)kolencentrales te vervangen zolang de EU nog niet over genoeg echte duurzame energie beschikt. Kerncentrales, die geen broeikasgassen als CO2 uitstoten, kunnen ook nadien de energievoorziening breder en dus stabieler maken aldus de Europese Commissie.

Toch ligt voor ons kernenergie om een aantal redenen niet voor de hand:

Kernenergie en ‘regelbaar vermogen’

Een van de redenen waarom kernenergie weer onderwerp van het debat is, betreft de opkomst van zon, wind en mogelijk ook biomassa. Dat heeft te maken met de noodzaak voor energie die gemakkelijk ‘aan’ en ‘uit’ kan worden gezet. Want in de weken dat de wind niet waait, de zon niet schijnt en de energievraag hoog is, hebben we energie nodig die we aan en uit kunnen zetten. Of we moeten energie importeren uit het buitenland. Vooral vanaf 2030, als de energietransitie is gevorderd en meer landen energie willen importeren, wordt dit vraagstuk nijpend. Daarnaast wil de NMZH graag een onafhankelijke energie positie opbouwen. Op de langere termijn zien wij waterstof een betere rol spelen in dit ‘regelbare vermogen’. Kernenergie biedt hiervoor geen oplossing want kernenergie inzetten als regelbaar vermogen is niet logisch vanuit kostenperspectief. Kernenergie wil je, als je er gebruik van maakt, niet steeds uit hoeven te zetten maar juist zo veel mogelijk blijven gebruiken – dit vanwege de hoge kosten die met kernenergie gemoeid gaan. Daar komen de lange doorlooptijden van het realiseren van kernenergie nog eens bovenop. Daarmee hebben we ons probleem van energie als achtervang voor windstille en donkere periodes (het regelbare vermogen) niet opgelost.

Kosten investeringen, exploitatie en ontmanteling

Daarnaast is kernenergie duur en nu al veel duurder dan bijvoorbeeld wind (met sterk dalende prognose voor de komende jaren vanwege de sterke groei van wind op zee). Ondanks de gestegen energieprijzen is dit niet anders. Er is nu simpelweg geen business case voor kernenergie te maken zonder langjarige en grote overheidssteun bij de investeringen en exploitatie. Ook voor conservatieve marktpartijen die nu zelf nog veel kerncentrales bezitten, is het lucratiever om in te zetten op zon en wind dan op kernenergie. Onderzoek naar kernenergie in opdracht van EZK door o.a. Kalavasta en Berenschot maakt dat ook helder. Kernenergie kan alleen ‘uit’ als het altijd voorrang krijgt boven wind en zon bij subsidies én op het elektriciteitsnet, en wanneer de overheid een groot deel van de financiële risico’s op zich neemt. In alle andere gevallen hangt er een fors prijskaartje voor ons allen aan kernenergie. Dit maakt tegelijk duidelijk dat er maar moeilijk sprake kan zijn van een “en – en” scenario. Als we kiezen voor kernenergie, benadelen we wind en zon. Voor kernenergie kiezen heeft dus automatische negatieve consequenties voor andere technieken, die juist wereldwijd steeds goedkoper worden. Ook heeft dit gevolgen voor zeggenschap over onze energie. Waar we met wind en zon nog 50% lokaal eigendom hebben vastgelegd in het klimaatakkoord, en sowieso als consument kunnen switchen van leverancier, hebben we weinig tot niets te zeggen over een eventuele toekomstige kerncentrale en de baten daarvan. Als we rondkijken bij onze lidstaten zien we bevestigd dat de bouw van nieuwe centrales, naast herhaaldelijk uitstel, tot hoge maatschappelijke kosten leidt en veel meer financiële voeten in de aarde heeft dan vooraf was beraamd. Ook richting het einde van de levensduur van een centrale rijzen de kosten om de veiligheid te garanderen de pan uit. Zo nadert Borssele nu het einde van zijn levensduur, maar heeft deze centrale een tweede leven tot 2033 gekregen. Interessant in dit verband is het volgende: het ontmantelen van oude en verouderde kerncentrales is noodzakelijk om het risico van een groot ongeval te beperken. Als deze risicobeheersing met veiligheidsmaatregelen (upgrades) moet worden gedaan, wat vaak het geval is, kost dit veel extra geld. In elk geval kost dit veel meer dan het uitfaseren van kernenergie.

Kernenergie is niet duurzaam

Radioactief afval en de bijbehorende risico’s op dramatische ongelukken blijven ettelijke honderden jaren bestaan. Met als grootste zwaktebod de mens zelf. We zijn als mensen erg bezig met veiligheid, maar lopen er als het er op aan komt de kantjes van af. Een van de grote problemen bij de ramp in het Japanse Fukushima was het uiterst gebrekkige, ver-weg georganiseerde toezicht op een van de grootste energiemaatschappijen van de wereld, TEPCO. Waardoor genoteerde risico’s werden genegeerd en de tsunami de centrale overrompelde. Terwijl al langer duidelijk was dat de kans hierop reëel was. Over Harrisburg, Tjernobyl valt op dit punt ook het nodig te zeggen. Nu kunnen we nog denken dat wij dat in Nederland beter zullen doen. Maar is dat ook het geval? In 2011 bleek dat in Nederland het toezicht op kerncentrales niet onafhankelijk was en direct onder toezicht van toenmalig minister Verhagen viel. Hetgeen lijnrecht inging tegen de richtlijnen van de IAEA. Even leek het er toen op dat het toezicht op de Nederlandse kerncentrales zelfs zou worden geprivatiseerd (!). Kernenergie vereist honderden jaren stabiel beleid. Wij zijn niet goed in staat om voor honderden jaren dergelijke veiligheidsmaatregelen voldoende af te dekken, zoals bovenstaande voorbeelden illustreren. Al is het maar door politieke instabiliteit of door gebrek aan lange termijn visie. Kijk in dit kader naar Oekraïne, zoals Rusland nu omgaat met het betrekken van de grootste kerncentrale Zaporizja als uitvalbasis voor het beschieten van het Oekraïense offensief of eerder de risicovolle bezetting van het nog in bedrijf zijnde deel van de kerncentrale in Tjernobyl. Rusland deinst nergens voor terug en neemt ongekende risico’s. Daartegen moeten we onszelf beschermen. Door niet in te zetten op kernenergie. Voor de klimaatbeweging is dit terecht een van de heikelste punten van kernenergie. We willen schone technieken versnellen die ook op de lange termijn oplossingen bieden en de rekening niet generaties vooruit schuift. Zolang kernafval een probleem blijft, schuurt dit teveel met de waarden en missie van de NMZH. Overigens levert de brandstofwinning voor het kernreactieproces ook ernstige milieuvervuiling en natuurschade in gebieden ver buiten Nederland.

Verre toekomst

Dat wil niet zeggen dat tijdens de omslag naar klimaatneutraliteit kernenergie helemaal geen rol zal spelen. Uitfaseren kost tijd en op specifieke plekken in de wereld kan het een overweging zijn om kernenergie nog een tijd in de mix te houden. Zoals nu in Duitsland gaat gebeuren. Daarnaast zijn er een aantal landen waar kernenergie groot is en deze energievorm daarom naar verwachting mogelijk minder snel verdwijnt, zoals in Frankrijk. Maar in Nederland is kernenergie nooit groot geweest en zal dit ook niet meer worden. Ook Thorium biedt in deze context niet direct uitkomst. Kernfusie en ook het gebruik van Thorium, dat een kleinere hoeveelheid en minder radioactief afval geeft, zijn interessante ontwikkelingen met veel potentie. De ontwikkeling van de technologie naar toepasbaarheid gaat echter naar alle waarschijnlijkheid nog wel zo’n 30 tot 40 jaar duren.

Voor ons is kernenergie dus niet de oplossing. Wel zullen wij ons tot keuzes voor onze duurzame energiemix moeten verhouden, realiteitszin moeten betonen ook wat het regelbaar vermogen betreft. We willen onze idealen niet verliezen en waar noodzakelijk toch ook het compromis moeten blijven zoeken. Dat is het echte ingewikkelde pad dat ook de NMZH zal moeten bewandelen om Nederland en Zuid-Holland in het bijzonder qua energiehuishouding klaar te maken voor de toekomst.