Factsheet Zwerfafval

Zwerfafval of zwerfvuil is al het afval dat rondslingert op plekken die daar niet voor bestemd zijn, bijvoorbeeld op straat, in de berm, op het strand of in natuurparken. Het is gewoonlijk afval dat daar door menselijk handelen (bewust of onbewust), door nalatigheid, of door natuurkrachten (zoals water en wind) terechtgekomen is. Zwerfafval op land en in water heeft negatieve gevolgen voor de leefbaarheid en het milieu: het verontreinigt de bodem en het water, trekt ongedierte aan en dieren eten het op of raken er in verstrikt. Afval belandt via onze stranden, rivieren of de wind ook in zee en zorgt ook daar voor vervuiling, de zogenoemde ‘plasticsoep’.

Afbraaktijd

Plastic verdwijnt nooit uit het milieu. Het breekt af in hele kleine stukjes, maar vergaat nooit. Microplastics kunnen via de bodem en het water in ons voedsel terechtkomen. Ook kan zwerfafval problemen opleveren voor de scheepvaart. Een bananenschil blijft een jaar op straat liggen. Een uitgespuugd kauwgompje wordt pas na twintig jaar afgebroken. En een plastic flesje nooit.

Plasticsoep
(Plastic) zwerfvuil in zee, ook bekend als plastic soep, is een groeiend probleem met negatieve gevolgen voor het mariene ecosysteem maar ook met sociale, veiligheid, economische en mogelijk gezondheidsaspecten. De belangrijkste bronnen van zwerfvuil in zee zijn scheepvaart, visserij, strandrecreatie en de aanvoer via rivieren vanuit bronnen op het land.

Mondiaal gezien wordt ervan uitgegaan dat 80% van het afval in zee vanaf het land komt. Voor de Noordzee lijkt dit percentage lager te liggen. Monitoring van strandafval op de Nederlandse stranden (pdf, 824 kB) laat zien dat 44% afkomstig is van bronnen op zee (scheepvaart/visserij), 30% van land (vooral strandtoerisme) en 26% is onbekend.
Driekwart van het afval is plastic, zowel grotere stukken plastic als ook microplastic. De aanpak van zwerfafval in stroomgebieden is een belangrijk aangrijpingspunt voor het terugdringen van zwerfafval in zee.

Monitoring van zwerfvuil
Het monitoren van zwerfvuil op land en in het water gebeurt op verschillende manieren. Op land via de landelijke monitoring zwerfafval, op zee via strandafval, plastics in de magen van Noordse Stormvogels en zeebodemafval, drie indicatoren opgenomen in het monitoringprogramma van de Nederlandse Mariene strategie. Ook werkt de rijksoverheid samen in verschillende onderzoeken naar het verbeteren van de monitoring: kennisagenda en monitoringsmethodiek microplastics, ontwikkeling monitoring microplastics in zoete wateren en studie naar mogelijkheden voor monitoring van rivierafval.

Programma van Maatregelen
Nieuwe aanvullende maatregelen zijn opgenomen in de Kaderrichtlijn Marine Strategie (KRM) Programma van Maatregelen dat eind 2015 door het Kabinet vastgesteld als onderdeel van het tweede Nationaal Waterplan. Een aantal van de nieuwe maatregelen in het KRM Programma van Maatregelen tegen zwerfvuil op zee zijn opgenomen in zogenaamde Green Deals. Ook neemt het Ministerie actie om het thema ‘zwerfvuil op zee’ beter in educatiemateriaal te verankeren, om grootschalige ballon op latingen te verminderen en om microbeads in cosmetica tegen te gaan. In de stroomgebieden werken verschillende partijen samen aan schoonmaakacties in de rivieren en om kennis rond zwerfvuil uit te wisselen. Een voorbeeld hiervan is Schone Rivieren.

Green Deals

Een aantal van de nieuwe maatregelen in het KRM Programma van Maatregelen tegen zwerfvuil op zee zijn opgenomen in zogenaamde Green Deals: de Green Deal Scheepsafvalketen (pdf, 581 kB), de Green Deal Visserij (pdf, 539 kB) voor een Schone Zee en de Green Deal Schone Stranden (pdf, 933 kB). In de loop van 2017 wordt een eerste evaluatie uitgevoerd naar de voortgang binnen de Green Deals.

Bronnen:, Zwerfvuil in de Noordzee – Noordzeeloket, https://www.nederlandschoon.nl/, No Plastic In Our Water Or Our Bodies – Plastic Soup Foundation