Papier is geduldig – maar de natuur is dat niet

23 juli 2025

Maar wat gebeurt er zodra het project financieel onder druk komt te staan? Zodra de grondopbrengsten tegenvallen, de bouwkosten stijgen of een ontwikkelaar moppert over “onrendabele vierkante meters”? Dan zijn het juist deze groene en blauwe kwaliteiten die als eerste sneuvelen. Het park wordt een grasstrook. De waterpartij wordt een wadi met stenen. De ecologische verbinding “komt in een volgende fase”. Of gewoon helemaal niet meer. In Zuid-Holland zien we dit patroon keer op keer terug.

De illusie van ‘meegenomen in het plan’

“De groenblauwe structuur is meegenomen in het ontwerp,” lezen we dan in rapporten en raadsvoorstellen. Maar meegenomen betekent vaak: aangevinkt. Niet: geborgd. Niet: gegarandeerd. Niet: straks ook echt gerealiseerd en onderhouden. Zeker in Zuid-Holland – waar de ruimte schaars en de druk op de grond hoog is – zien we dat deze op papier bedachte kwaliteiten het in de praktijk vaak afleggen tegen harde vierkante meters voor bedrijfsterreinen, woningbouw, logistiek of infrastructuur.

NOVEX als kans of risico?

En met NOVEX – de Nationale Omgevingsvisie Extra – is in onze provincie het Groene Hart aangewezen voor versnelde ruimtelijke ontwikkeling. Dat klinkt goed. Maar het risico is dat we juist op grotere schaal dezelfde fouten gaan herhalen. Mooie kaarten, veelbelovende principes – maar geen harde garanties dat de natuur en landschap er daadwerkelijk beter van wordt. Of zelfs maar overeind blijft. Het Groene Hart is officieel een open en groen gebied – met waarden als rust, weidevogels, cultuurhistorie en landschappelijke ruimte en landbouwareaal voor de productie van ons voedsel. Maar de praktijk laat zien dat steeds meer ‘maatwerk’ mogelijk wordt gemaakt voor woningbouw, recreatieparken, datacenters of bedrijvigheid – zogenaamd passend bij “de identiteit van het gebied”. De plannen voor extra verstedelijking bij Waddinxveen, Reeuwijk, Woerden en Alphen aan den Rijn komen stap voor stap dichterbij. Elk project lijkt op zichzelf klein, maar samen leiden ze tot sluipende verstedelijking en versnippering. De oorspronkelijke functies van het Groene Hart – als klimaatbuffer, voedselregio en leefgebied voor soorten – raken steeds verder onder druk. En ondertussen verdwijnt het zicht op een samenhangend ecologisch netwerk en het bijzondere landschappelijk karakter.

Tijd voor harde randvoorwaarden

Het is tijd om het script om te draaien. Groene en blauwe structuren moeten geen restpost zijn, maar randvoorwaarden. Geen “mooie toevoeging” als het meevalt, maar een harde eis die mee ademt met het project — net als fundering, riolering en elektriciteit. De provincie heeft water en bodem sturend gemaakt voor het provinciaal beleid. Een belangrijk uitgangspunt om verdere bodemdaling tegen te gaan. De zoetwatervoorraad voor de toekomst veilig te stellen en onze leefomgeving klimaatbestendig te maken. Maar de plannen die nu op stapel staan wijken hier nog veel van af. Zo ontstaan iedere keer gemiste kansen en sukkelen we gewoon door zoals nooit tevoren. Wanneer is water en bodem echt sturend, nu of pas in de toekomst?

Wat moet er gebeuren?

• Veranker natuur en landschap juridisch: leg ecologische en landschappelijke eisen vast in bestemmingsplannen, omgevingsvisies en vergunningen, met meetbare doelen.
• Zorg voor uitvoerings- en beheerbudget: zonder geld voor aanleg én beheer verandert elke ‘ecologische zone’ na vijf jaar in een rommelstrook of wordt zelfs niet eens aangelegd.
• Wees streng bij afwegingen: geef natuurkwaliteit en leefomgeving een volwaardige stem in integrale afwegingen. Niet pas op het eind, maar aan het begin.
• Betrek de omgeving op tijd: omwonenden willen vaak méér natuur, betere recreatie en duurzame energie. Maar alleen als het zorgvuldig gebeurt.

Papier is geduldig. Maar we kunnen ons die traagheid niet meer veroorloven. Klimaatverandering, biodiversiteitsverlies en hittestress laten geen ruimte meer voor vrijblijvende mooie plannen. Plannen die na uitvoering voor tientallen jaren vastliggen als onderdeel van het Groene Hart en maar moeizaam tussentijds en tegen hoge kosten kunnen worden aangepast. Het is tijd dat de werkelijkheid net zo groen en blauw wordt als het ontwerp. En dat we natuur en landschap niet langer als sluitpost, maar als ruggengraat van onze ruimtelijke keuzes gaan behandelen. Dat kunnen wij niet alleen aan de overheid overlaten. Het NOVEX programma Groene Hart is volop in uitvoering. Het is vooral een bestuurlijke en ambtelijk proces met nauwelijks een rol voor de samenleving en maatschappelijke organisaties. Het “beproefde recept” van de afgelopen jaren waardoor veel van het Groene Hart verloren is gegaan. Ook nu zijn de betrokken bestuurders van mening dat zij precies weten wat nodig is voor het Groene Hart. Maar dat is volgens mij één grote misvatting met waarschijnlijk weer grote consequenties voor de natuur en landschap en de belangrijke waarden van het Groene Hart.