Macht en tegenmacht

“Pieter Omtzigt, functie elders?” heeft veel losgemaakt in politiek Den Haag. Hoe gaat de macht om met kritiek? Welke rol hebben de verschillende bestuurslagen? Hoe worden signalen uit de samenleving meegewogen? De toeslagenaffaire maakt duidelijk dat jarenlang signalen kunnen worden genegeerd of anders kunnen worden voorgesteld. Wanneer zelfs gerechtelijk uitspraken er niet meer toe doen is de arrogantie van de macht compleet. Kritiek op die bestuurscultuur broeit al wat jaren in Nederland. Maar bij het begin van de formatie barstte de bom. Macht en tegenmacht functioneert niet meer. De band tussen bestuurder en controleur is te innig. En kritiek van buitenaf is er te weinig want belangenorganisaties zijn als onnodig en lastig te vaak wegbezuinigd. De focus ligt nu op politiek Den Haag, maar vergelijkbare situaties zijn er ook bij provincie, gemeente en waterschap. Uiteindelijk staat de overheid zo in het maatschappelijk debat en de afwegingen bij bijvoorbeeld ruimtelijke keuzes of binnen het sociaal domein nu ver op achterstand. De polarisatie is groot; er ontstaat bij nieuwe overheidsinitiatieven al snel weerstand.

Niet alles is hetzelfde maar ik zie veel parallellen met de toeslagenaffaire en de manier waarop de overheid om is gegaan met natuur en landschap. “Natuur, functie elders?” De afgelopen decennia is bij de ruimtelijke ontwikkeling van Nederland, op een beperkt aantal uitzonderingen na, altijd eenzijdig gekozen voor de ongebreidelde economische ontwikkeling. Zo is onze welvaart gebouwd op de teloorgang van natuur, landschap en verlies aan leefomgevingskwaliteit. Ondanks dat velen in Nederland zich hebben ingezet voor een duurzame en meer natuur-inclusieve toekomst en natuur en landschap een stem hebben gegeven, is het nog nauwelijks gelukt om tot dit duurzame en inclusieve beleid te komen. Dit werd en wordt als lastig ervaren en onnodig tijdverlies in procedures. Waarom functioneerden de ‘checks and balances’ niet? Waarom laten wij ons nog steeds te vaak leiden door het economische gewin voor de korte termijn? Waar in andere Europese landen de Corona-herstelplannen nu nadrukkelijk worden gekoppeld aan duurzaamheid, blijven de talloze adviezen om hetzelfde te doen in Nederland nog onbeantwoord.

Door deze eenzijdige blik stapelen en verdiepen de crises zich verder. Van gezondheid, met z’n zoönosen als COVID-19, de ziekte van Lyme, Q-koorts, toxoplasmose, salmonellose en vogelgriep, tot klimaat, biodiversiteit en stikstof. De aanpak van deze crises vraagt om ingrijpende keuzes. Het is daarbij cruciaal dat de overheid burgers veel meer betrekt bij voorgenomen plannen en de uitvoering daarvan. De effecten van verschillende maatregelen komen immers in de dagelijkse leefomgeving van burgers samen. Een nieuwe bestuurscultuur, met meer ruimte voor tegenmacht helpt om voor deze maatregelen meer vertrouwen en draagvlak te krijgen in de samenleving.

Het goede nieuws is ook dat alleen technische oplossingen geen duurzaam antwoord bieden op klimaatverandering en de genoemde milieu- en gezondheidsproblemen.
Als we in de toekomst klimaatbestendig willen zijn, moeten we kijken naar de kracht van de natuur. ‘Nature-based solutions’ zijn nodig in combinatie met ruimte voor natuur- en landschapsherstel. Er is werk aan de winkel.

Alle blogs