Blog: Als het te mooi is om waar te zijn, dan is het dat ook vaak

Stikstof houdt de gemoederen in Nederland goed bezig. Als klein land met al onze economische activiteiten produceren wij al jaren veel te veel stikstofverbindingen die neerslaan in kwetsbare natuurgebieden en effecten hebben op de volksgezondheid ook in combinatie met secundair fijnstof. Voor vele miljarden leidt onze samenleving jaarlijks schade door de enorme uitstoot van stikstofverbindingen. Wat de effecten op de volksgezondheid precies zijn valt in absolute getallen niet aan te geven maar ze zijn substantieel.

Over het reduceren van de stikstofverbindingen wordt al vele decennia gesproken. Natuurwaarden in bijzonder habitats staan al heel lang onder druk. In vergelijking met andere EU-landen scoort Nederland beroerd met de gunstige staat van instandhouding van Natura-2000 gebieden waar wij internationale verantwoordelijkheid voor dragen.

In de beginjaren van deze eeuw was er al veel ophef over de uitwerking van de Europese Vogelrichtlijn (1979) en de Habitatrichtlijn (1992) op ruimtelijke projecten. Deze richtlijnen, die het behoud van de natuurlijke leefomgeving en de wilde flora en fauna in de gehele EU tot doel hebben, zouden toen al tot veel problemen leiden bij o.a. voorgenomen bouwplannen en infrastructuur en Nederland op slot gooien. Natuur, landschap, leefomgevingskwaliteit en volksgezondheid mochten ruimtelijke projecten niet in de weg staan was een veel gehoorde opinie in de media. Alles was gericht op ongebreidelde groei en de negatieve effecten daarvan werden weg gemasseerd.

Onder druk van deze opinie moest het roer om. Het Programma Aanpak Stikstof (PAS) was geboren. Het ei van Columbus. Vereenvoudiging en minder bureaucratie, combineren met voorgenomen stikstofdepositie daling, herstelmaatregelen in gebieden en maximale ruimte voor economische ontwikkelingen. Vergunningen werden verleend op voorgenomen toekomstige reducties. De verwachting was dat die dan wel gehaald zouden worden. Uit monitoring blijkt dat dit niet wordt gerealiseerd. Maar de vergunningverlening en het meldingenloket draaide op volle toeren.

Binnenskamers hebben toen veel natuur en milieuorganisaties al hun zorgen geuit over deze aanpak waarmee een hypotheek werd genomen op voorgenomen stikstofreducties in de toekomst. Al in 2015, bij de officiële start van het PAS programma, hebben Natuur en Milieu en de gezamenlijke Natuur en Milieufederaties bij de eerste gelegenheid een zienswijze ingediend. Uit de toenmalige MER bleek dat de werking van de PAS marginaal was ten opzichte van de autonome ontwikkeling in 2030. In veel te veel gebieden worden de kritische depositiewaarden in 2030 voor veel habitats nog steeds niet gehaald. De mensen en organisaties die nu het hardst roepen dat Nederland weer op slot gaat waren toen de grootste voorstanders van deze PAS aanpak. Het kan verkeren in Nederland.

Ondertussen is er veel publiek geld gaan zitten in een omvangrijk, complex instrument wat op geen enkele manier een bijdrage levert aan de bescherming van bijzondere habitats en natuurwaarde. Feitelijk is met onze inbreng van toen niets gedaan. Wat jammer is, want wij hadden ideeën aangedragen om tot verbetering te komen met wel het gewenste effect in combinatie met een structurele reductie van de uitstoot van stikstofverbindingen.

Op 7 november 2018 onderkende het Europese Hof deze omissie en verbood de toepassing van de PAS op deze manier. 29 mei 2019 bevestigde de Raad van State deze uitspraak van het Europese Hof in een gedetailleerde motivatie. De eerste ingediende vergunningen werden direct vernietigd.

Inmiddels zijn er door de Raad van State en lagere rechtbanken honderden vergunningen vernietigd en is het einde van het verder vernietigen van vergunningen nog niet in zicht. Waren het eerst hoofdzakelijk projecten in de intensieve landbouw. Daar zijn nu voorgenomen woningbouwprojecten in diverse gemeenten, aanleg van infrastructuur, de opening van vliegveld Lelystad en 130 KM trajecten op autosnelwegen bijgekomen. Nederland komt nu echt tot stilstand. De mensen en organisaties van toen, de grootste voorstanders van deze gestrande aanpak, roepen nu weer op zijn hardst dat de natuur de economie zou gijzelen of natuurgebieden moeten worden verplaatst. Dat laatste is wel heel bijzonder. Dan heb je echt niet begrepen waar het over gaat en welke waarde natuur en landschap in onze samenleving hebben voor wonen, werken en recreëren, volksgezondheid en leefbaarheid.

Ondertussen blijft de biodiversiteit wel achteruit hollen en blijven wij nog steeds ingrijpende keuzes om Nederland op de lange termijn vitaal en gezond te houden voor ons uit schuiven. Het Kabinet zoekt nog hard naar juridische oplossingen om het tij te keren. Er is een commissie Remkes ingesteld om op termijn met adviezen te komen.

Als Natuur en Milieufederaties hebben wij na de Raad van State uitspraak in een brief aangegeven mee te willen denken om tot effectieve en duurzame oplossingen te komen. We wachten nog op antwoord.

Er is geen tijd meer voor een cosmetische oplossing of een louter juridisch antwoord op een reductie en transitieopgave. We kunnen de PAS alleen inzetten voor een ambitieuze en harde reductie van stikstofdepositieruimte met een aanvullend programma voor kwetsbare habitats als herstelmaatregelen niet effectief zijn. We zullen daarbij ook de uitgifte van depositieruimte tot het uiterste moeten beperken. Alleen dan kunnen we toewerken naar een balans tussen natuurwaarde en biodiversiteit en economische ontwikkelingsruimte.

Hoe langer een besluit van het Kabinet hierover uitblijft, hoe verder Nederland op slot gaat en de eerder genoemde jaarlijkse schade door de uitstoot van stikstofverbindingen zich doorzet. Niemand is hierbij gebaat en de echte oplossingen liggen binnen handbereik.

Alle blogs