Beetje bij beetje vergiftigen wij ons iedere dag meer

31 juli 2023

Beetje bij beetje vergiftigen wij ons iedere dag meer 

Deze maand was het weer raak in de media over PFAS in het oppervlaktewater. Deze chemische verontreiniging van niet of nauwelijks afbreekbare stoffen. Een groep giftige stoffen die het immuunsysteem aantast en kanker veroorzaken, baart ons al decennia grote zorgen.  

Nu dus ook onrust in Provinciale Staten van Zuid-Holland, over de hoogste PFAS-overschrijding van Nederland in een Haagse sloot. Niet in de Westerschelde of rondom Chemours in Dordrecht, maar in een gewone, doodnormale sloot in een woonwijk van Den Haag grenzende aan industrieterrein Forepark. Niet de overheid of RIVM doet deze ontdekking maar het programma Pointer van KRO-NCRV. Eerder meldde het onderzoeksprogramma Zembla van BNN-VARA dat het water in sloten en (zwem)plassen in een omtrek van zeker 15 kilometer rondom Chemours in Dordrecht zeer ernstig is verontreinigd met PFAS-stoffen. De concentraties overschrijden in het gehele gebied de veiligheidsnorm van het RIVM. In de nieuwbouwwijk Sliedrecht en Papendrecht is het niet anders. In deze gemeenten is de situatie ook heel erg. Daar zijn, in sloten op een kilometer afstand van de chemische fabriek Chemours  PFAS-concentraties gemeten die vele malen hoger zijn dan de norm van het RIVM. Momenteel worden op die locatie zelfs nieuwe woningen gebouwd. Ook Natuurspeeltuin De Woeste Weide in Sliedrecht heeft alle attracties met water in het park stilgelegd. Water wordt normaliter uit de naastgelegen vijver gepompt voor verschillende speeltoestellen. Om geen risico te lopen is de watertoevoer afgesloten. Ook in het zwemwater van het Lammetjeswiel in Alblasserdam, hemelsbreed zo’n 8 kilometer van de fabriek van Chemours is het PFAS-gehalte absurd hoog. Ook dit alles gaf eind juni grote beroering. 

We hollen van incident naar incident. Even staan er veel artikelen in de media en daarna is het snel weer uit de aandacht van de media. De bewoners uit de directe omgeving van al deze Zuid-Hollandse locaties, deskundigen en ons als natuur en milieufederatie weer voor de zoveelste keer in vertwijfeling achterlatend. Veiligheid en volksgezondheid zijn primaire taken van de overheid. Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat de overheid zorgdraagt voor hun gezondheid en veiligheid. Maar wat als de overheid tekortschiet en faalt in die taak? 

Waterschappen
Tijdens de campagne voor de Waterschapsverkiezingen alom aandacht voor de PFAS-verontreiniging. Maar in de praktijk heeft Waterschap Rivierenland sinds 2018 de hoeveelheid PFAS in de wateren van Alblasserdam, Papendrecht en Sliedrecht gemeten. Maar niet gepubliceerd! Doodleuk staat op de website van dit waterschap dat geen significante verschillen zijn aangetroffen. Op de vraag van Zembla waarom op basis van die gegevens niet aan de bel is getrokken, reageert een woordvoerder: “Dat is niet onze verantwoordelijkheid. Wij meten alleen en sturen door naar het RIVM. Die beoordelen de cijfers.” Opmerkelijk is dat het RIVM in 2018 en 2019 ook zelf onderzoek heeft gedaan naar de waarden van PFAS in het water in de omgeving van de fabriek, en de effecten voor de gezondheid en tot andere conclusies kwam. Neem nou het Hoogheemraadschap van Delfland. Dat geeft aan Pointer toe geblunderd te hebben. We hebben letterlijk het rapport er weer bij gepakt en geconstateerd: lieve help, dat hebben we verkeerd geïnterpreteerd’, zegt het hoogheemraadschap in een reactie. Is dit geblunder éénmalig of komt dit vaker voor om de status quo in het gebied maar te bewaren, waar ook ieder jaar grote overschrijdingen van bestrijdingsmiddelen worden gemeten, zelfs van in Nederland niet toegelaten bestrijdingsmiddelen. Als de waterschappen hun toezicht, vergunningverlening en handhaving al dan niet met medeoverheden niet kunnen waarmaken, waarom hebben wij dan nog waterschappen? 

Provincie Zuid-Holland
Maar de provincie Zuid-Holland heeft zelf ook boter op het hoofd. Vergunningverlening en toezicht op bedrijven die PFAS-stoffen in hun productieproces gebruiken berust bij de provincie. De uitvoering loopt veelal via de Milieudienst DCMR, waarvan de gedeputeerde van Zuid-Holland bestuursvoorzitter van is. Een keer in de 5 jaar wordt het uitvoeringskader Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving (VTH) van de provincie geactualiseerd. In 2017 hebben wij een advies uitgebracht aan Provinciale Staten van Zuid-Holland om beter om te gaan met het gebruik van PFAS-stoffen en nieuwe opkomende stoffen, die vaak later dan ook als PFAS-stof worden gecategoriseerd. Daar is toen niet veel meegedaan. Het provinciaal beleidskader VTH is voor een adequaat beleid te slap en biedt nauwelijks een kader voor minimalisering en uitfasering van PFAS-stoffen 

Daarnaast houdt de provincie toezicht op het zwemwater in de provincie Zuid-Holland. Niet onbelangrijk gezien het groot aantal mensen wat tijdens de zomerperiode geniet van alle waterpret op deze locaties. Voor recreatieplas het Lammetjeswiel in Alblasserdam zag de provincie niet direct aanleiding voor een negatief zwemadvies. Het PFAS-gehalte in het water, dat het Waterschap Rivierenland sinds 2018 meet is door de jaren heen stabiel. In 2020 heeft het RIVM uit deze gegevens geconcludeerd dat er geen gezondheidsrisico’s zijn voor zwemmen in het Lammetjeswiel. De berichtgeving door Zembla brengt daar voor ons nu geen verandering in. Onbegrijpelijk hoe de provincie hierin acteert, terecht dat Provinciale Staten zich grote zorgen maakt. Juist om dat de zwemwaterkwaliteit alleen op fecale verontreiniging wordt beoordeeld, is voorzichtigheid wat PFAS-stoffen betreft zeer gewenst. Zeker wanneer het zwemwater betreft of zeeschuim op het strand. 

Gemeenten
Alle voorgenomen vergunningen van bedrijven die o.a. PFAS-stoffen gebruiken gaan naar het College van Burgemeester en Wethouders van die gemeenten waar het bedrijf is gevestigd en/of direct omliggende gemeenten. DCMR legt die voor commentaar voor. Maar veelal wordt door de gemeenten geen opmerkingen gemaakt en gaat de vergunningverlening gewoon door. Dit geldt ook voor die gemeenten waar nu grote overschrijdingen worden gemeten. Hoezo zorg voor eigen inwoners? 

Rijksoverheid
Zo meldt de woordvoerder van minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat tijdens de Pointer uitzending dat er overleg gaande is: “Wij willen eerst onderzoeken of de cijfers kloppen en daarover hebben we overleg met het RIVM”. Daarna werd het oorverdovend stil. Maar er is al jaren een stuurgroep ZZS landelijk ingesteld, die nu is opgevolgd door een stakeholderoverleg. Veel van de benodigde informatie is al lang beschikbaar en toepasbaar om PFAS-stoffen versneld uit het productieproces te verwijderen. Op verzoek van de toenmalige Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Stientje van Veldhoven heeft de NMZH meegedraaid in deze stuurgroep. Maar de procesindustrie en de belangenorganisaties van de chemische industrie zijn rijkelijk vertegenwoordigd en zijn ook in het proces richting het landsbestuur heel invloedrijk. Conclusie; ondanks alle beschikbare informatie loopt alles heel traag en stroperig. Is er veel weerstand tegen het uitfaseren of zelfs het categoriseren van opkomende stoffen als PFAS. Ook voor het totale verbod op het gebruik van PFAS-stoffen zoals dat nu Europees wordt besproken.  Een beetje zoals de kalkoen die mee moet beslissen over het kerstdiner. Ondertussen blijft de rijksoverheid onderzoeken en afwachten op informatie van het RIVM.
 

Hoe nu verder?
Uit onderzoek van het RIVM blijkt dat PFAS-stoffen (Per- en Polyfluoralkylstoffen) nu overal in Nederland in het grondwater zitten. Het gaat meestal om lage concentraties. De hoogste concentraties PFAS zijn gevonden in het grondwater dat net onder het bodemoppervlak zit, direct onder het maaiveld. Maar ook in dieper en ouder grondwater zijn PFAS gemeten. Het gaat dan vooral om PFAS die niet snel aan deeltjes in de bodem vast gaan zitten. Daardoor kunnen zij gemakkelijk met het grondwater mee stromen en zich verspreiden.  Stel dat deze cijfers betrouwbaar zijn? De contra-onderzoeken die nu zijn uitgevoerd geven vaak een hogere waarden dan eerdere onderzoeken. Dan staat Zuid-Holland bij ongewijzigd beleid nog veel te wachten. Als waterrijkste provincie van Nederland met het grootste veenweidegebied kunnen PFAS stoffen zich steeds verder in de haarvaten verspreiden. Blijven we hollen van incident naar incident of gaan we nu eindelijk een beleid voeren waarmee het gebruik en het creëren van PFAS –stoffen wordt verboden en PFAS snel wordt uitgefaseerd uit de productieprocessen.  

Als consument kunnen wij ook een belangrijke rol spelen door geen producten meer te kopen die PFAS-stoffen bevatten. Daarmee kunnen wij zelf ook het verschil maken.